Pierwszym miejscem lokacji dzisiejszego miasta była wyspa na rzece Haweli, na której stał najpierw zamek warowny ówczesnych słowiańskich Hawelan. Zdobycie wyspy (w roku 1150/57) przez Alberta I Brandenburskiego, zwanego Albertem Niedźwiedziem, umożliwiło położenie podwalin pod budowę katedry w 1165 roku. Niedługo po tym powstały dwa szybko rozwijające się miasta, stare i nowe miasto (Altstadt i Neustadt) Brandenburg, które przez stulecia pozostawały najważniejszymi miastami Marchii Brandenburskiej. Dzisiaj, z ponad 400 zabytkowymi budowlami, Brandenburg nad Hawelą należy do najciekawszych i najlepiej zachowanych miast Brandenburgii.
