Kościół farny należy do najstarszych i największych kościołów na Pomorzu Wschodnim.
Zbudowany w latach 1280-1320 roku, w 1519 roku podniesiony do rangi kolegiaty. Od 1649 roku Sanktuarium Maryjne.
Gotycki, trójnawowy, halowy z dwiema różnej wysokości wieżami, orientowany.
Od XIII wieku przy kościele farnym działała szkoła miejska i istniała też biblioteka. W 1472 roku założono przy kościele “Studium Particulare” czyli szkołę na poziomie wyższego gimnazjum, a jej prowadzenie powierzono Braciom Wspólnego Życia z Zwolle w Niderlandach. Studium przekształcono następnie w Akademię Chełmińską, która w latach 1756 – 1779 uzyskała rangę 31. kolonii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 1519 roku biskupi nadali farę Braciom podnosząc ją jednocześnie do rangi kolegiaty. Po 1649 roku świątynia stała się Sanktuarium Maryjnym. W latach 1676-1825 kościół znajdował się pod zarządem księży Misjonarzy.
Wyposażenie wnętrz: gotyckie i barokowe polichromie, rzeźby 11 apostołów, płyta nagrobna Lamberta Longusa z 1319 r.; prospekt organowy, rzeźbiona głowa jelenia z XVII w.; barokowe i rokokowe ołtarze; liczne cenne epitafia; dwie kaplice: Matki Bożej Bolesnej Chełmińskiej (pn.) i Bożego Ciała (pd.).
Bardzo cenna jest znajdująca się tu relikwia, patrona zakochanych, Świętego Walentego. Warto również zwiedzić 60 metrową wieżę – najwyższy punkt widokowy w mieście.
